Schalsum (Nicolaaskerk)

Een van de oudste kerken uit de regio. Gebouwd omstreeks 1100. Noch in interieur, noch in exterieur veel veranderd. Vanouds waren de kerken in de noordelijke Nederlanden gebouwd en ingericht in een drie-slag. Drie ruimten, drie kapellen onder één dak. De meeste kerken in Friesland, Groningen en Noord Duitsland zijn niet gesticht door katholieken uit zuiden, maar door “ketterse” Arianen uit het oosten. De Arianen volgden bij de bouw van hun kerken de traditie van de oosters Orthodoxen, door deze gebouwen in drie ruimten in te richten.

De “voorkerk”, (of  doopkapel) aan de westkant, de “kerk”, (de openbare ruimte) in het midden, en het “hoog”, (de sacramentskapel) aan de oostkant. De drie ruimten waren met houten schotten en deuren van elkaar gescheiden.

Men kwam de kerk binnen door de “Voorkerk”,  de doopkapel. Hier werd gedoopt, en als er gebiecht moest worden gebeurde dat in deze voorkerk, dicht bij het doopvont. In het openbare middengedeelte was ruimte voor van alles en nog wat. Hier stond een preekgestoelte. Rondreizende predikheren preekten er. Bij regen werd er markt gehouden. Doden werden er begraven. Muziek werd er gemaakt. Bij hoog water stonden de koeien er droog. Zwervers sliepen er, etc. etc.

Het “hoog”,  de sacramentskapel werd gebruikt om de liturgie te lezen en om het heilig avondmaal te vieren. Vrijwel alle kerken in noord Nederland, kenden deze driedeling.

De kerk van Schalsum is een van de weinige kerken waar deze driedeling behouden is gebleven. Zij het aangepast in de tijd. Het doopvont werd vervangen door een koperen schaal aan de preekstoel. De voorkerk veranderde daardoor van doopkapel in een ingangshal. (en in veel andere kerken werd het een rommelhok.)

In de middenkerk kwam de preekstoel centraal te staan, met daarom heen banken en stoelen. Het openbare karakter van deze ruimte verviel. Het Avondmaal werd niet meer op het “hoog” gevierd, maar zittend aan lange tafels in het midden van de kerk. Het “hoog” veranderde van sacramentskapel in een vergaderkamer. (En in veel andere kerken werd ook dit een rommelhok) Soms werd ook het “koor”van de kerk aan kerkruimte toegevoegd. Ook in werd meerde plaatsen de overbodige koorruimte gewoon afgebroken.

In de kerk een bijzonder fraaie preekstoel uit 1711. Buitengewoon mooi snijwerk. Op de zijpanelen zijn de 4 evangelisten  uitgesneden en in het voorpaneel een voorstelling van het laatste avondmaal. Van links naar rechts: in de deur, Matteüs + engel, daarnaast Marcus + leeuw. In het middenpaneel de voorstelling van het laatste avondmaal. Daar weernaast Lucas + stier, en tot slot Johananes + adelaar. De preekstoel staat tegen de zuidmuur opgesteld. Om de preekstoel een doophek uit de 19e eeuw. Het orgel is uit 1862 en is gebouwd door L.v.Dam uit Leeuwarden. Het is een van de laatste kerkorgels zonder een windmotor. Het orgel moet nog steeds “getrapt” worden. Aan de buitenkant van de zuidmuur is nog fraaie middeleeuwse ramen te herkennen. Maar ook nog de contouren van een oude hagioscoop. Een laag raampje, waardoor met knielend, het altaar van buitenaf in de kerk kon zien. In de middeleeuwen was zo’n hagioscoop de enige manier voor een melaatse om de dienst bij te wonen, naar men zegt. De toren is geheel ommetseld. In de toren een oud uurwerk en een luidklok uit 1650.

De Nicolaaskerk is eigendom van de Stichting Âlde Fryske Tsjerken terwijl het kerkhof eigendom is van de Protestantse Gemeente van Ried-Skingen.

Sint Nicolaas
Voor ons meest bekend onder de naam Sinterklaas.  De kindervriend, beschermer van de zeevaarders, koppelaar van jongens aan meisjes en andersom. Tussen al die legenden klinkt toch ook het mooie verhaal van een bisschop uit 300 na Xp, die woonde en werkte in Myra (toen nog Griekenland, nu Turkije,)  voor wie het geloof in Christus geen loze woorden waren maar een directe werkelijkheid. Nicolaas was bepaald geen zoetsappige heilige. Bekend is dat toen op een synodevergadering zijn buurman met oneer over Christus sprak, hij zo boos werd dat hij zijn buurman met zijn sandaal om de oren heeft geslagen. Nicolaas zou hem zelfs hebben doodgeslagen! Zijn buurman, een Ariaan, loochende de godheid van Christus, en dat kon hij niet verdragen. De politie heeft Nicolaas toen uit de synodezaal moeten verwijderen. Volgens de legende heeft Maria, de Moeder Gods, in eigen persoon Nicolaas uit der gevangenis bevrijd en hem weer in ere hersteld, door hem een nieuwe bijbel te geven en een nieuw ambtsgewaad.  Belangrijk verhaal over Nicolaas is dat van de drie meisjes uit de stad Myra, die door hun vader uit geldgebrek tot  prostitutie zouden worden gedwongen. Nicolaas heeft dit kunnen voorkomen door drie zakjes geld door het raam (of door de schoorsteen) naar binnen te gooien. De drie meisjes werden bevrijd en de vader bestraft. Een ander verhaal. Gemene mensen uit Myra lokten met bewegende lichtbakens, tijdens stormen en onweer schepen naar de rotsen, i.p.v. naar de haven. Als dan die schepen dan op de rotsen te pletter waren geslagen was de aangespoelde lading voor de jutters. Dit onrecht kon Nicolaas niet verdragen. Hij liet vaste vuurtorens bouwen bij de havenmond. Zodat iedereen veilig de haven kon invaren. Hij vervloekte de gemene jutters, die ter plekke dood neer vielen. Zelfs gaat het verhaal dat Nicolaas hoorde dat een herbergier uit Myra zich bezondigd had door drie jonge jongens, te slachten, om die te verkopen voor consumptie. Nicolaas spoedde zich naar de ton waar de vleesblokken van kinderen in waren ingezouten. In de naam van Christus wekte hij hen weer tot leven. Waarop hij de herbergier vervloekte die uiteraard dood neerviel.  Mooie en sterke verhalen. Iemand die zulke geloofsprestaties verricht wordt terecht heilig verklaard. Toch zijn deze heilige prestaties niet het belangrijkste van Nicolaas van Myra. Het belangrijkste van Nicolaas is dat hij één van de bekendste predikers geweest is uit de 3e eeuw, die met woord en daad het geloof in God-drie-enig heeft verkondigd. Zijn hele leven heeft in het teken gestaan van de prediking van Jezus als de Zoon van God. Al de legenden er om heen onderstrepen dit.

De sterfdag van Nicolaas is 6 december (het feest is altijd de avond er vóór). Hij wordt  in de westerse kerk meestal afgebeeld met drie zakjes geld, of met kinderen en schepen op de achtergrond. In de oosterse kerk altijd met een open bijbel in de hand, opengeslagen op de tekst van de zaligsprekingen. “Zalig zijn de armen…..”etc.